Δευτέρα 21 Νοεμβρίου 2011

Η ΑΝΤΑΛΛΑΚΤΙΚΗ οικονομία : Μορφές, δυνατότητες, πλεονεκτήματα


FORUM Ανάπτυξης 2011 – 19 Νοεμβρίου 2011 – Πάτρα, Ξενοδοχείο ΑΣΤΗΡ

Ημερίδα της Οικολογικής Δυτικής Ελλάδας

Ανταλλακτική – κοινωνική οικονομία: αλληλεγγύη και τοπικότητα

Η εισήγηση του Γιώργου Κανέλλη

Η ΑΝΤΑΛΛΑΚΤΙΚΗ οικονομία

 Μορφές, δυνατότητες, πλεονεκτήματα
 
Προέλευση

Η ανταλλακτική οικονομία είναι ασφαλώς η πρώτη μορφή οικονομικής δραστηριότητας. Κάποιος που είχε περίσσευμα πχ σε δημητριακά τα προσέφερε έναντι πχ δερμάτων ζώων. Η σχέση ανταλλαγής καθορίζονταν χοντρικά και εμπειρικά με κριτήρια όπως (περίπου) η απαιτούμενη εργασία η η σπανιότητα των αγαθών.

Η ανταλλακτική οικονομία είναι η κυριότερη κατηγορία του ευρύτερου όρου της κοινωνικής οικονομίας, της συλλογικής εκείνης δραστηριότητας που ικανοποιεί πραγματικές ανάγκες (πολύ λιγότερο ανάγκες επίδειξης) συχνά χωρίς την μεσολάβηση νομίσματος, αλλά και όταν αυτό μεσολαβεί, υπό όρους που δεν επιτρέπουν την κερδοσκοπία και την αποθησαύριση.

Στην συνέχεια έγινε η επανάσταση του νομίσματος. Σχετικώς σπάνια αλλά πολύτιμα αγαθά (όπως πχ το αλάτι) άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως μέσα ανταλλαγή όχι προς άμεση χρήση αλλά προς πραγματοποίηση τρίτης συναλλαγής. Το επόμενο βήμα ήταν το μεταλλικό νόμισμα. Μπορούσε πλέον κάποιος να προμηθευτεί μεγάλες ποσότητες αγαθών, γη ή αγαθά που ενσωμάτωναν κεφάλαιο (συσσωρευμένη εργασία) όπως ζώα άροσης, σπίτια, πλοία και προπαντός  να συσσωρεύσει πλούτο, σε μορφή εύκολα και γενικά ανταλλάξιμη, αποθηκεύσιμο σε μικρό χώρο, μη φθαρτό. Στη συνέχεια δε, όταν επινοήθηκε ο δανεισμός και ο τόκος, πλούτο που παράγει νέο πλούτο χωρίς μεσολάβηση υλικών αγαθών.

Η νομισματοποίηση της οικονομίας δεν υπήρξε ποτέ ολοκληρωτική. Στο περιθώριο των νομισματικών συναλλαγών πάντα γίνονταν συναλλαγές αντιπραγματισμού, είτε σε τοπικό επίπεδο για λόγους αλληλεγγύης και έλλειψης πρόσβασης στην εχρησματισμένη οικονομία, είτε και σε επίπεδο επιχειρήσεων ή κρατών σε περιόδους έλλειψης ρευστότητας. Μορφή, για παράδειγμα αντιπραγματισμού είναι οι συναλλαγές clearing που γίνονταν από το ελληνικό κράτος στην δεκαετία του 1930 με 40 με κύριο προϊόν εκ μέρους μας τα καπνά. Ο αντιπραγματισμός σε ευρεία κλίμακα και σήμερα έχει σημαντικές διαστάσεις μεταξύ χωρών με συναλλαγματικό πρόβλημα ή μετά από χρεωκοπίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Αργεντινή μετά την προ ολίγων ετών χρεοκοπία της είχε σημαντικά παραγωγικά οφέλη εξάγοντας προϊόντα του πρωτογενούς τομέα έναντι πχ κεφαλαιουχικών αγαθών από την Κίνα ή καυσίμων.

Κατέστη έτσι σαφές ότι ο αντιπραγματισμός (barter) μπορεί να είναι όχι  μόνο μια προνομισματική κατάσταση αλλά και η φυσική κι αποτελεσματική απάντηση σε μια οικονομία που οδηγεί όλο και περισσότερους έξω από το πλαίσιό της. Μπορεί δηλαδή να είναι μια σύγχρονη οικονομική εναλλακτική λύση, ικανή να υποστηρίξει όχι μόνο την επιβίωση αλλά και ένα στοιχειώδες επίπεδο ποιότητας ζωής.

Στην ελληνική ύπαιθρο η ανταλλαγή χωρίς  μεσολάβηση χρήματος δεν έπαυσε ποτέ να καταλαμβάνει σημαντικό ποσοστό της τοπικής οικονομίας, ενισχύοντας έτσι και τους δεσμούς αλληλεγγύης των κατοίκων.

 Γιατί η ανταλλακτική οικονομία

Σύγχρονες Μορφές

Παράλληλα νομίσματα, δίκτυα και ομάδες ανταλλαγής, χαριστικά-ανταλλακτικά παζάρια, χαριστικά δίκτυα, αλλά και ιδιότυπα σχήματα που δεν είναι πρόσφορη η κατάταξή τους σε κατηγορίες, είναι μορφές που παίρνει η σύγχρονη ανταλλακτική οικονομία.

H ορολογία των νέων (στην πραγματικότητα όπως είπαμε παλιών) μορφών δεν σταματά εδώ.

Μιλάμε για:

Ισοδίκαιο ανταλλακτικό εμπόριο.

Τοπικά και εθνικά δίκτυα ανταλλαγών.

Επανατοπικοποίηση των διατροφικών συναλλαγών.

Τη γεωργία της εγγύτητας και τις αγορές απευθείας διάθεσης.

Τα εναλλακτικά κοινωνικά νομίσματα που δημιουργούν μια παράλληλη νομισματική πραγματικότητα.

Τα δίκτυα αλληλοβοηθητικής ασφάλειας υγείας και τα ταμεία αλληλεγγύης. 

Τα ανταλλάξιμα χρονομερίδια της εργασίας και το κοινωνικό χρήμα.

Τα διευρυνόμενα δίκτυα ανταλλαγών σε πολλά σημαντικά πράγμκατα: σπίτια, εξοχικά, πάρκινγκ, μετακινήσεις, εμπορεύματα, υπηρεσίες, διακοπές.

Την ίδρυση και λειτουργία κοινωνικών - ηθικών τραπεζών και χρονοτραπεζών.

Το Ισοδίκαιο ηθικό εμπόριο

Η αναζήτηση για εφαρμόσιμες ριζοσπαστικές λύσεις απέναντι στην ισοπεδωτική λογική του καπιταλισμού, που λειτουργεί με βάση «την αρχή του αποκλεισμού», δηλαδή καθένας αποκλείεται από την απόλαυση εκείνων των αγαθών που η τιμή των οποίων δεν είναι προσιτή στο εισόδημάτου, ακραία κατάληξη της οποία είναι η έσχατη φτώχεια, χωρίς να αφήνονται όλα στην μεγάλη μέρα της πτώσης του, οδήγησε και στο ισοδίκαιο ηθικό εμπόριο ήδη από τις δεκαετίες του 60 και του 70. Οι στόχοι του πολλαπλοί: οι δικαιότερες εμπορικές συμφωνίες με τις αναπτυσσόμενες χώρες, η ενίσχυση των περιθωριοποιημένων παραγωγών, οι καλύτερες συνθήκες εργασίας, οι επενδύσεις στις τοπικές κοινωνίες και ο σεβασμός στο περιβάλλον, στη βιοποικιλότητα και στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η Γεωργία της εγγύτητας και αγορές για την απευθείας διάθεση τροφίμων

Η κατανόηση του γεγονότος ότι η παγκοσμιοποιημένη κυριαρχούμενη από τα χρηματιστήρια αγορά οδηγεί σε απαθλίωση των τοπικών παραγωγών, διάλυση του τοπικού παραγωγικού ιστού και τεχνογνωσίας λόγω της περιθωριοποίησης των τοπικών προϊόντων από επιδοτημένα εισαγόμενα οδήγησε στην δημιουργία ενώσεων παραγωγών που, μέσω εναλλακτικών δικτύων, τροφοδοτούν με πολύμειωμένο κόστος κοντινές τουςπεριοχές.  Τέτοια δίκτυα υπάρχουν εκατοντάδες στην Γαλλία, με χαρακτηριστικό τις καλύτερες (περίπου κατά 20%) τιμές των προϊόντων τους από ότι στις λαϊκές αγορές, επίσης στην Βρετανία, την Ισπανία με χαρακτηριστικό το δίκτυο «Xarxa de consum solidari» της Βαρκελώνης. Στόχος τους, η δίκαιη τιμή μέσω της επανατοπικοποίησης των διατροφικών συναλλαγών. Οποιος δεν έχει να πληρώσει τα προϊόντα μπορεί να παρέχει ανταλλακτική εργασία στην παραγωγή και στη διανομή.

Τα Ανταλλακτικά δίκτυα - LETS (Local Exchange Trade systems)

Μέσα απ' αυτά επιβίωσε το κατεστραμμένο Βανκούβερ το 1983. Υπάρχουν παντού: στον Καναδά, στις ΗΠΑ, στη Λατινική Αμερική, στην Αυστραλία, στην Κίνα, στην Ινδία.  Τα ανταλλακτικά δίκτυα LETS προέκυψαν ως απαντήσεις σε περιόδους έκτακτης ανάγκης αλλά τα πλεονεκτήματά τους τα διατήρησαν σε λειτουργία και στην συνέχεια Αυτά λειτουργούν σε συνοικίες, γειτονιές και χωριά των αγγλοσαξονικών χωρών. Συχνά   τα τοπικά δίκτυα συνενώνονται σε μεγαλύτερα που απλώνται σε ολόκληρη τη χώρα και παρέχουν τη δυνατότητα σε όλους τους πολίτες-μέλη να συναλλάσσονται μεταξύ τους. Τα μέλη έχουν πρόσβαση στον κατάλογο των προσφερόμενων ή ζητούμενων προϊόντων-υπηρεσιών και καθένας επιλέγει τι χρειάζεται και τι θα προσφέρει. Στην πλειονότητα των συστημάτων αυτών οι τιμές καθορίζονται συλλογικά. Σε άλλα ανταλλακτικά συστήματα χρησιμοποιούνται συμβολικές μονάδες-νομίσματα, ώστε να καθορίζονται οι τιμές, και σε άλλα «εργατοώρες» με βάση τις οποίες καθορίζεται η αξία του προϊόντος.

Οι δυνατότητες ταχείας και ασφαλούς επικοινωνίας που παρέχει η ηλεκτρονική τεχνολογία αξιοποιούνται  για την πραγματοποίηση των συναλλαγών. Στα πιο προχωρημένα ανταλλακτικά δίκτυα στη Μεγάλη Βρετανία, όπου υπάρχουν περισσότερα από 300 LETS, τα μέλη καταγράφουν απευθείας τις συναλλαγές τους στο Διαδίκτυο με τη χρήση κωδικών. Τα «έξοδα διαχείρισης» και το λειτουργικό κόστος του συστήματος, όπως οι τηλεφωνικοί λογαριασμοί, καλύπτονται από τις ετήσιες εισφορές των μελών ή και από ποσοστιαίες χρεώσεις επί της αξίας των συναλλαγών.

Τράπεζες Χρόνου

Οι τράπεζες χρόνου είναι ένα δίκτυο ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών που στηρίζεται από το δικό του εσωτερικό «νόμισμα-χρόνο» ή «νόμισμα-εργασία». Κάθε μέλος της χρονοτράπεζας μπαίνει στο ηλεκτρονικό δίκτυο και δηλώνει το είδος της υπηρεσίας που έχει τη δυνατότητα να προσφέρει και το χρόνο που μπορεί να απασχοληθεί.

Κάθε ώρα εργασίας «αμείβεται» το ίδιο. Οι τράπεζες χρόνου αξιοποιούν τους εθελοντές και βοηθάνε να στηριχθούν οικογένειες με οικονομικά προβλήματα. Ενεργές τράπεζες χρόνου λειτουργούν σήμερα σε περισσότερες από 26 χώρες, μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Μεγάλη Βρετανία, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα.

Οι Ηθικές τράπεζες

Εκτός από τις τράπεζες που ενδιαφέρονται μόνο για το κέρδος, υπάρχουν και οι λεγόμενες «ηθικές τράπεζες», που έχουν διαμορφώσει ένα κοινωνικό, περιβαλλοντικό προφίλ και υποστηρίζουν ότι επενδύουν με όρους κοινωνικής ευθύνης. Ολες οι τράπεζες ενδιαφέρονται να φιλοτεχνήσουν ανάλογο προφίλ. Από τις πιο γνωστές αυτού του χώρου είναι οι Triodos και GLS. Η GLS υποστηρίζει πολιτισμικές, κοινωνικές και οικολογικές πρωτοβουλίες. Δίνει χαμηλότοκα δάνεια σε αυτοδιοικούμενα σχολεία, θεραπευτήρια, βιολογικές καλλιέργειες, σε κοινόβια και ανέργους. Η Triodos στηρίζει τους πελάτες που παίρνουν πρωτοβουλίες για τον πολιτισμό, το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Στους στόχους της αναφέρεται η προσπάθεια διασφάλισης της ποιότητας ζωής, γι' αυτό χρηματοδοτεί μόνο όσους κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Από την άλλη υπάρχει και η Charity Bank, η οποία χρηματοδοτεί κι εκείνους που οι συμβατικές τράπεζες δεν τολμούν, λόγω υψηλού ρίσκου.

Τα Διεθνή δίκτυα ανταλλαγών

Υπάρχουν πάρα πολλά. Για παράδειγμα  το site www.foodieexchange. ning.com , στο οποίο food bloggers από όλο τον κόσμο ανταλλάσσουν μεταξύ τους πακέτα με διατροφικά προϊόντα από τις χώρες τους. Το κάθε πακέτο πρέπει να έχει αξία το λιγότερο 10 δολάρια ή 10 ευρώ και να μην είναι πάνω από 500 γραμμάρια, αλλιώς υπάρχει έξτρα χρέωση.

Η Τράπεζα χρόνου του δικτύου γυναικών Ευρώπης (www.enow.gr)

Η τράπεζα χρόνου στη χώρα μας λειτουργεί από το 2005 με πρωτοβουλία του Δικτύου Γυναικών Ευρώπης, που βρίσκεται στη Δάφνη. Τα άτομα νιώθουν καλύτερα με την αίσθηση πως έχουν κάτι ανταλλάξιμο με αξία, δηλαδή το χρόνο τους. Η εργασία όλων στην τράπεζα αξιολογείται ποιοτικά και αυτό λειτουργεί ως ανταμοιβή αλλά και ως κίνητρο αναβάθμισης προσόντων. Σ' αυτήν συμμετέχουν άνεργοι, μετανάστες, πρόσφυγες, μονογονεϊκές οικογένειες, συνταξιούχοι, φοιτητές κ.ά.

Οι Ανταλλαγές πάρκινγκ www.parkaro.gr

Και πάλι με την χρήση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και τωνκινητών τηλεφώνων μέλη που μετέχου στο www.parkaro.gr ανταλλάσουν ώρες χρήσης του δικού τους πάρκινγκ με διαθέσιμες κενές θέσεις άλλων μελών.

 Το Δίκτυο Ανταλλαγών και Αλληλεγγύης Μαγνησίας

 (www.tem-magnisia.gr )Το Δίκτυο Ανταλλαγών και Αλληλεγγύης Μαγνησίας (www.tem-magnisia.gr ), που λειτουργεί ήδη εδώ και έξι μήνες και αριθμεί πάνω από 200 μέλη, είναι μια πρωτοβουλία πολιτών με πρωταρχικό σκοπό την αλληλοϋποστήριξη των μελών του με ευρύτερα οφέλη, όπως οι ίδιοι αναφέρουν, για την τοπική κοινωνία και οικονομία, μέσα από την ανάπτυξη ενός συστήματος αμοιβαίας προσφοράς και ζήτησης που καλύπτει ανάγκες, οι οποίες δεν μπορούν να καλυφθούν με πληρωμές σε ευρώ.

 Τι λέει ο Γιάννης Γρηγορίου, συντονιστής του Δικτύου:

 «Δεν είναι στην ουσία κάτι διαφορετικό απ’ ό,τι συνέβαινε πάντα στην ελληνική κοινωνία, κυρίως στην ύπαιθρο, όπου οι κάτοικοι μεταξύ τους έρχονταν σε συμφωνία να βοηθήσουν ο ένας στον άλλο με έναν άτυπο τρόπο, χωρίς τη μεσολάβηση χρήματος. Αυτό, σε επίπεδο χωριού, όπου υπάρχει η προσωπική γνωριμία και επαφή, ήταν και εξακολουθεί να είναι πολύ αποτελεσματικό. Σε μια πιο μεγάλη κλίμακα, σε επίπεδο πόλης, αξιοποιούμε τη νέα τεχνολογία και ένα έξυπνο σύστημα καταγραφής, κρατώντας ωστόσο την κεντρική και κατά βάση απλή ιδέα της ανταλλαγής. Με σκοπό το αμοιβαίο όφελος όσων συναλλάσσονται».

Η Τοπική Εναλλακτική Μονάδα (ΤΕΜ) και οι «εντολές πληρωμής»

 Ολες οι ανταλλαγές καταγράφονται ηλεκτρονικά και κοστολογούνται με τη λεγόμενη Τοπική Εναλλακτική Μονάδα ή ΤΕΜ. Οταν, για παράδειγμα, ένα μέλος του Δικτύου αναλάβει να καθαρίζει το σπίτι ενός άλλου μέλους ή να φροντίζει τους ηλικιωμένους γονείς του, τότε με την ολοκλήρωση της εργασίας ο λογαριασμός του πιστώνεται με τον αριθμό των μονάδων ΤΕΜ που έχουν συμφωνηθεί. Αντιστοίχως, ο λογαριασμός  εκείνου που επωφελήθηκε από την εργασία θα μειωθεί ισόποσα. Για τη διευκόλυνση όσων δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε Η/Υ κυκλοφορούν ειδικά κουπόνια (εντολές πληρωμής), στα οποία κάθε φορά αναγράφεται η αξία της ανταλλαγής που έχει συμφωνηθεί.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ των ανταλλακτικών συναλλαγών

Οι ανταλλακτικές μορφές συναλλαγών είναι σαφές ότι δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την εγχρήματη οικονομία λόγω των περιορισμών του (τοπική κλίμακα, δίκτυα συγκεκριμένων μελών, διαθεσιμότητα ορισμένης γκάμας αγαθών, όχι όλων κλπ) όμως παρουσιάζουν πολλά πλεονεκτήματα:

1.      Προάγουν την αλληλεγγύη και επικοινωνία μεταξύ των συναλλασομένων. Οι ίδιοι άνθρωποι αγοράζουν από τους ίδιους, γίνονται γνωστοί, σπάει το απρόσωπο της αγοράς, ευνοείται η έντιμη (ισοδίκαιη) συναλλαγή.

2.      Βοηθούν στην αντιμετώπιση της έσχατης φτώχειας. Μακροχρόνια άνεργοι μπορούν να ικανοποιήσουν με αξιοπρέπεια βασικές ανάγκες  τους ανταλλάσσοντας πράγματα που δεν χρειάζονται και διαθέσιμο χρόνο εργασίας.

3.      Ενισχύουν τις δυνατότητες διάθεσης των τοπικών προϊόντων, ιδίως του πρωτογενούς τομέα, χωρίς εξάρτηση από τα κυκλώματα της μεταφοράς και διάθεσης σε μακρινές αγορές, χωρίς «μεσάζοντες».

4.      Μειώνουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα από την μεταφορά και την υπερβολική και τυποποιημένη συσκευασία.

5.      Μειώνουν το κόστος των συναλλαγών (όταν πρόκειται για μεγαλύτερου μεγέθους οργανωμένα με επιχειρηματική δομή σχήματα) ενισχύοντας έτσι την ανταγωνιστικότητα και μειώνοντας το πεδίο επιβολής των καρτέλ.

Χρήσιμες ιστοσελίδες
Επίλογος

Η Ανταλλακτική οικονομία δίνοντας ευκαιρίες για κάλυψη πραγματικών «ριζικών» αναγκών μπορεί  να στηρίξει όχι μόνο την αξιοπρέπεια και το βιοτικό επίπεδο ανθρώπων που ωθούνται στο περιθώριο από το εγχρήματο οικονομικό σύστημα, και όχι  μόνο αυτών, αλλά και να συνεισφέρει ουσιαστικά στην απορρόφηση τοπικών αγαθών, ενισχύοντας έτσι την τοπική παραγωγική δυναμικότητα και την επιβίωση τοπικών προϊόντων, μεθόδων παραγωγής και δικτύων διάθεσης, την μείωση τελικά των επιπτώσεων των κρίσεων στους ανθρώπους.













Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου