To ενεργειακό μας μείγμα σήμερα ή το βλέμμα της γυναίκας του Λώτ

FORUM ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ     Πάτρα, 1-4-2016

To ενεργειακό μας μείγμα σήμερα ή το βλέμμα της γυναίκας του Λώτ

                                                                                Του Γιώργου Κανέλλη*

Το παρακάτω κείμενο είναι, εμπλουτισμένη με περισσότερα στοιχεία, η τοποθέτηση του γράφοντος στο φετινό Forum Ενέργειας. 

Η ανταλλαγή ενέργειας με το φυσικό περιβάλλον, όπως μας διδάσκει η βιολογία,  είναι ο παράγων που κρίνει την επιβίωση κάθε είδους.

Αυτό ισχύει σε

μεγακλίμακα και για την ανθρώπινη κοινωνία, η οποία, λόγω της ισχύος του ανθρώπινου είδους επηρεάζει όχι μόνο την πορεία της επιβίωσης του είδους αλλά και του συνολικού οικοσυστήματος.

Είναι σαφές ότι η ενεργειακή προσαρμογή των ισχυρότερων και πιο επιδραστικών στο όλο οικοσύστημα χωρών είναι όλο και πιο ισχυρή, όλο και πιο αποφασιστική. ΗΠΑ, Κίνα, Ιαπωνία, Καναδάς εγκαταλείπουν το μοντέλο της παραγωγής ενέργειας, ιδίως για ηλεκτροπαραγωγή, από ορυκτά –στερεά πρωτίστως- καύσιμα και στρέφονται στην ενεργειακή αποδοτικότητα και τις Ανανεώσιμες Πηγές ενέργειας.

Γεγονότα που δείχνουν το μέλλον

Αναφέρω ορισμένα γεγονότα που δείχνουν την τάση για την οποία μίλησα ότι αυτό που φαινόταν πριν μια δυο - τρεις δεκαετίες, δηλαδή η ενεργειακή στροφή προς αποδοτικότητα και Ανανεώσιμες Πηγές ενέργειας,  είναι όχι μόνο αναγκαίο αλλά και απολύτως εφικτό όπως και πολλαπλά ευεργετικό :

(1) Η Σύνοδος Κορυφής για το κλίμα του Παρισιού του προηγούμενου Δεκέμβρη έθεσε τον ισχυρό στόχο της συγκράτησης των εκπομπών στα επίπεδα του συν 1,5% από την προβιομηχανική εποχή. Η επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού προϋποθέτει πως τα επόμενα 25 χρόνια οι συνολικές επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια θα πρέπει να ανέλθουν σε 12,1 τρις$, σε σύγκριση με 6,9 τρις$ όπως προβλέπεται σήμερα στο σενάριο αναφοράς. Προφανώς –ελπίζουμε αυτά σχετίζονται με το ότι το 2015 ήταν το θερμότερο έτος που έχει ποτέ καταγραφεί.

(2) Η αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας ξεπέρασε τον 1oC σε σχέση με το 1750 ενώ ο Ιανουάριος ήταν ο θερμότερος μήνας που κατεγράφη ποτέ και το 2016 το θερμότερο έτος

(3)  Η Shell ανακοίνωσε την εγκατάλειψη των σχεδίων της για εξορύξεις στην Αρκτική μετά από αγώνες των περιβαλλοντικών οργανώσεων

(4) Η Σκωτία «γύρισε το κλειδί» την εβδομάδα που διανύουμε και έκλεισε τον τελευταίο της ανθρακικό σταθμό ενέργειας

(5) Ο πρόεδρος Ομπάμα ακύρωσε την κατασκευή του πετρελαιαγωγού Keystone XL (και παράλληλα πέρασε σημαντικά μέτρα για τη μείωση εκπομπών στην ηλεκτροπαραγωγή και γενικά τον περιορισμό των εξορύξεων στη θάλασσα)

6) Η Ουρουγουάη επέτυχε τρέχουσα κάλυψη κατά 95% με ΑΠΕ της εθνικής κατανάλωσης ηλεκτρισμού

(7) Η κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου οδήγησε στην αναστολή 68 μεγάλων επενδύσεων στους τομείς πετρελαίου και φυσικού αερίου, συνολικού ύψους 380 δις$.

(8) Η Γαλλία θα απορρίπτει κάθε αίτηση για εξόρυξη υδρογονανθράκων στην επικράτειά της.

(9) Η Ισπανία θα θεσπίσει “Ζώνη Ειδικής Προστασίας Μεσογειακής Σημασίας” από τις Βαλεαρίδες Νήσους μέχρι τις Καταλανικές ακτές, σε μια έκταση μεγαλύτερη από το μισό Αιγαίο. Στην έκταση αυτή θα απαγορεύονται εξορύξεις υδρογονανθράκων. Θα είναι η 10η ΖΕΠΜΣ της Ισπανίας (η Ελλάδα δεν έχει θεσπίσει καμία τέτοια ζώνη.

(10) Η Κροατία προχωρά σε πάγωμα ερευνών για υδρογονάνθρακες στην Αδριατική.

(11) Ο Ομπάμα ανακοίνωσε πάγωμα στις νέες άδειες για ανθρακωρυχεία σε όλες τις ομοσπονδιακές εκτάσεις των ΗΠΑ.

(12) Από την 1η Ιανουαρίου, στη Γερμανία τα νέα κτίρια απαγορεύεται να έχουν κεντρική θέρμανση με πετρέλαιο.

(13) Η ηλιακή ενέργεια στις ΗΠΑ δημιούργησε θέσεις εργασίας με ρυθμό 12 φορές μεγαλύτερο σε σχέση με την υπόλοιπη οικονομία. Μόνο στην εγκατάσταση φωτοβολταϊκών απασχολούνται 77% περισσότεροι εργαζόμενοι από όσοι σε όλα τα ανθρακωρυχεία της χώρας.

(14) Στο Τέξας, τη συντηρητική “Πολιτεία του πετρελαίου”, η αιολική ενέργεια κάλυψε το 40% της κατανάλωσης ηλεκτρισμού επί 17 ώρες μια ημέρα του Δεκεμβρίου.

(15) Η μισή ισχύς ηλεκτροπαραγωγής που εγκαταστάθηκε παγκοσμίως το 2014 αφορούσε έργα ΑΠΕ.

Εμείς, όμως προσκολλημένοι σε λιγνίτη και εξορύξεις

Αντ’ αυτών εμείς προχωρούμε τις διαδικασίες για να δεσμεύσουμε 1,4 δις ευρώ σε μια νέα λιγνιτική μονάδα, την Πτολεμαΐδα 5, υπάρχουν ενεργά σχέδια για την Μελίτη 2, ενώ χρειάστηκε η ευρωπαϊκή απόρριψη για να σταματήσει το σχέδιο της κυβέρνησης για επαναλειτουργία της παμπάλαιας (από την δεκαετία 60) μονάδας Πτολεμαΐδα 3.

Επίσης προσανατολιζόμαστε σε εξορύξεις θαλάσσιες και χερσαίες κυρίως στο ευρύτερο Δυτικό τμήμα της επικράτειας, στο οποίο ανήκει και η Περιφέρειά μας.

Όμως η απόφαση προηγουμένων κυβερνήσεων να αναλάβουν τους κινδύνους ερευνών και γεωτρήσεων σε στεριά και θάλασσα στο ευρύτερο δυτικό τμήμα της χώρας, χερσαίο και θαλάσσιο, που προωθείται και από την σημερινή κυβέρνηση, μπορεί να προκαλούσε δικαιολογημένα ελπίδες για ανάπτυξη και πλούτο σε παλαιότερες εποχές, σήμερα όμως είναι, για όποιον παρακολουθεί και αντιλαμβάνεται τις μεγάλες ιστορικές τάσεις του καιρού μας, ως ανήκουσα μόνο σε αυτό το παρελθόν και καθόλου συμβαδίζουσα με το κυριότερο πρόταγμα της εποχής μας, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Οι εξορύξεις ορυκτών καυσίμων, πέραν των σοβαρότατων άμεσων περιβαλλοντικών επιπτώσεων που μπορεί να έχουν, σε ξηρά, θάλασσα και χερσαία υδάτινα σώματα δεν κινούνται είναι σαφές ότι δεν κινούνται προς αυτήν  την κατεύθυνση.

Επί πλέον όλων των παραπάνω έχουμε την μακροχρόνια πλέον και επιμένουσα τάση της δραματικής πτώσης των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου που παρακολουθούν αυτές του πετρελαίου, κάτι που ανατρέπει τη βεβαιότητα των προβλέψεων για κέρδη, με δεδομένο ότι στις περιοχές μας τα βάθη εξόρυξης είναι μεγάλα και σε ότι αφορά θαλάσσιες περιοχές ακόμη μεγαλύτερα όπως και το γενικό κόστος. Το πλήγμα αυτό στην οικονομική βιωσιμότητα των επενδύσεων εξόρυξης πετρελαίου, αερίου μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο επικράτησης λογικών συμπίεσης του κόστους κατά την φάση εξόρυξης, εις βάρος των μέτρων ασφαλείας για την προστασία εδάφους, υπεδάφους και θαλάσσια υδάτινης στήλης: ακριβώς το αίτιο που βρίσκεται στη βάση της πετρελαϊκής καταστροφής του Κόλπου του Μεξικού. Θέλω όμως εδώ, να αναφέρω την ικανοποίησή μου για τα στοιχεία που οι εκπρόσωποι της Energean Oil και των Ελληνικών Πετρελαίων κατέθεσα όσον αφορά τα μέτρα που έλαβαν για αποτροπή κινδύνων εις βάρος των κητωδών κατά την διάρκεια των ερευνών στην θάλασσα δυτικά της Ηλείας. Ελπίζω η προσήλωσή τους στην αυστηρότερη εκδοχή μέτρων περιβαλλοντικής προστασίας να είναι πάγια και στο μέλλον.

Υποστηρίζουμε λοιπόν, και σε περιφερειακό αλλά πρωτίστως σε εθνικό επίπεδο μια αποφασιστική στροφή στην καθαρή ενέργεια, στροφή για την οποία έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα (ο Τζ. Ρίφκιντ μας έχει ονομάσει δικαίως Σαουδαραβία των Ανανεώσιμων Πηγών ενέργειας). Εδώ σημειώνω με έμφαση ότι ούτε σκέψη για απόληψη (έχει γίνει σε κάποιο βαθμό στο παρελθόν) ποσοτήτων ή ακόμη χειρότερα συστηματικής εκμετάλλευσης των λιγνιτών των Καλαβρύτων ή άλλων κοιτασμάτων κατά μήκος της κοίτης του Αλφειού. Να μείνουν στο υπέδαφος.

Υπάρχει ακόμη το ζήτημα του φυσικού αερίου στη Δυτική Ελλάδα. Με μεγάλη προσοχή πρέπει να γίνουν επιλογές μεταξύ υγροποιημένου  και συμπιεσμένου με δεδομένη την επικινδυνότητα του καυσίμου αυτού.

ΟΙ ΑΠΕ συμφέρουν και οικολογικά και οικονομικά

Θα αναφερθώ σε ένα ακόμη σημείο: την διαστρέβλωση της εικόνας εις βάρος των ΑΠΕ ότι τάχα επιβαρύνουν οικονομικά.  Διατυπώνεται δημόσια το επιχείρημα: οι ΑΠΕ επιδοτούνται και αυτό κοστίζει 1 δις ετησίως στον καταναλωτή. Επ’ αυτού: ένα βασικό σημείο είναι πως μεγάλο τμήμα από αυτό το 1 δις θα έπρεπε να το πληρώνουν οι εταιρίες προμήθειας (ΔΕΗ, Ελπέντισον κλπ) και όχι οι καταναλωτές. Αυτό για το εξής: 

Ας πούμε ότι σήμερα η χοντρική τιμή είναι 50 ευρώ και έστω ότι οι σημερινές ΑΠΕ κοστίζουν 100 ευρώ, άρα επιβαρυνόμαστε με 50 ευρώ διαφορά επί την παραγωγή των ΑΠΕ

Αν όμως δεν υπήρχαν οι ΑΠΕ, η χοντρική τιμή θα ήταν ακριβότερη γιατί θα έπρεπε η ΔΕΗ να λειτουργήσει ακριβότερες μονάδες για να καλύψει το κενό, θα ήταν πχ 70. Άρα οι προμηθευτές θα πλήρωναν τότε 20 ευρώ διαφορά επί την (απούσα) παραγωγή ΑΠΕ, ποσό που σήμερα αποτελεί κέρδος τους.

Πέρα από τα παραπάνω δεν ξεχνάμε τα εξής:

- ΑΠΕ πρέπει να μπουν τουλάχιστον για συμμόρφωση με τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας. Είχαμε ενδεικτικό στόχο για το 2010 (δεν τον πιάσαμε), έχουμε δεσμευτικό στόχο για το 2020 (40% ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή) και για το 2030 (κάπου 55%).

- Όντως, υπήρξε ένα υπερβολικό κέρδος από (μικρούς!) παραγωγούς φωτοβολταϊκών που κλείδωσαν το 2011 πολύ ψηλές εγγυημένες τιμές και έσπευσαν να κατασκευάσουν 2000MW ΦΒ μέσα σε 2 χρόνια, κλειδώνοντας μάλιστα τις υψηλές τιμές του 2011 (οι οποίες κουρεύτηκαν έκτοτε). Αυτό ήταν μια υπερβολή του παρελθόντος, κατανοήσιμη για να σπρωχτεί μπροστά ο τομέας, που όμως δεν επηρεάζει το τι πρέπει να κάνουμε τώρα κοιτώντας προς το μέλλον.

- Σήμερα πλέον οι νέες ΑΠΕ είναι σαφώς φτηνότερες του νέου λιγνίτη και όλο θα φτηναίνουν ενώ ο (νέος) λιγνίτης όλο και θα ακριβαίνει. Σήμερα, το 2016, το κόστος παραγωγής από ΦΒ είναι κάπου στα 60-70€/MWh και αναμένεται να πέφτει τουλάχιστον 10% το χρόνο. Η ίδια η ΔΕΗ ισχυρίζεται πως το κόστος παραγωγής της νέας Πτολεμαΐδας θα είναι το 2020 80€/MWh και το 2030 90-100€/MWh και αυτά χωρίς προφανώς να συμπεριλαμβάνεται το εξωτερικό κόστος στην τοπική κοινωνία και το περιβάλλον από την καύση του λιγνίτη.

Επομένως “Η χρυσή εποχή του κάρβουνου φτάνει στο τέλος της” και δεν το λέω εγώ αλλά λέει η -παραδοσιακά συντηρητική- Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας. Το ενεργειακό μείγμα της χώρας είναι το κατεξοχήν πολιτικό ζήτημα και πρέπει να γίνει αντικείμενο ενός διαλόγου επιπέδου και στην κοινωνία και στη Βουλή, αντί να προχωρούμε με τετελεσμένα και την πιο αναχρονιστική διεθνώς προσκόλληση στο λιγνίτη. Πρόκειται – το τονίζω αυτό- για θέση ρεαλιστική, όχι αόριστα οραματική, η επιλογή που προτείνω είναι ο τολμηρός ρεαλισμός που συμβαδίζει με το αύριο και όχι ο συμβατικός που θυμίζει τη γυναίκα του Λωτ, η οποία επιμένοντας να κοιτάξει προς τα πίσω έχασε τα πάντα.

*Αντιπρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Δ. Ελλάδας

Επικεφαλής της Οικολογικής Δυτικής Ελλάδας