Από την επιστήμη στην οικολογική σοφία

Από την επιστήμη στην οικολογική σοφία

To παρακάτω κείμενο είναι η τοποθέτησή μου, στο Megarunion Φυσικών του 1986,

Πανεπιστήμιο Πάτρας, Σάββατο 27 Αυγούστου 2016.

Βρίσκομαι εδώ, για να καταθέσω τη συμβολή μου στην κοινή αυτή πνευματική πρωτοβουλία, που είναι όχι μόνο μια ευχάριστη συνάντηση συναδέλφων αλλά και  ευκαιρία κοινού στοχασμού για τα 30 αυτά χρόνια που πέρασαν από το 1986, όταν τα μέλη της  διοργανώτριας ομάδας φυσικών, ξεκίνησαν τις σπουδές τους, στη Φυσική, την πλέον θεμελιώδη από όλες τις επιστήμες, στο Πανεπιστήμιο της πόλης μας, και να το κάνω αυτό  ως εκπρόσωπος του χώρου εκείνων των οικολογικών ιδεών που δεν παρέμειναν μόνο καταγραφές και επιστημονικές διαπιστώσεις αλλά πυροδότησαν μια οργανωμένη και μη κοινωνική δράση με ένα στόχο: να πατήσουμε το φρένο!

Να πατήσουμε το φρένο σε όλες εκείνες τις απερίσκεπτες χρήσεις των επιστημονικών επιτευγμάτων –τις παρεκβάσεις τους, θα τις έλεγε ο θεμελιωτής της επιστημονικής σκέψης Αριστοτέλης- που απειλούν να κάνουν τον πλανήτη μας κλιματικά αβίωτο, δραματικά φτωχότερο σε ζωντανά είδη ή ακόμα και ολοκαύτωμα της πυρηνικής τρέλας.

Η Οικολογική Κίνηση Πάτρας της οποίας είμαι μέλος για πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα ιδρύθηκε την ίδια αυτή –σημαδιακή- χρονιά, και το έναυσμα (γιατί οι βαθύτερες αιτίες ωρίμαζαν και στο υλικό και στο πνευματικό επίπεδο, χρόνια πριν) ήταν ακριβώς το μεγαλύτερο γεγονός του 1986, η μεγαλύτερη καμπάνα που έχει κτυπήσει ως τώρα για την ανθρωπότητα, όσον αφορά τη χρήση που κάνει στα επιστημονικά της επιτεύγματα, η πυρηνική καταστροφή του CHERNOBYL, στην τότε – όχι πια σήμερα- Σοβιετική Ένωση.

Το CHERNOBYL, υπήρξε η εμβληματικότερη –αν και όχι η μόνη, θα θυμίσω και την Φουκουσίμα αλλά και το χημικό DDT- περίπτωση χρήσης των πορισμάτων της Φυσικής Επιστήμης για την αυτοκαταστροφή μας. 

Και αν κάτι θέλει να πει το Οικολογικό Κίνημα, που πράγματι ως αντίδραση με σκοπό  την επιβίωση φούντωσε παγκοσμίως και στη χώρα μας είναι ότι, με το κακό τζίνι να έχει βγει από το μπουκάλι, - το πυρηνικό τζίνι, το χημικό τζίνι, το κλιματικό τζίνι- η επιστήμη πρέπει να αναβαθμιστεί σε ΣΟΦΙΑ, δηλαδή να ασκείται και να εφαρμόζεται με βάση μια ηθική της ευθύνης, κριτήριο της οποίας είναι η διάσωση όχι μόνο του ανθρώπινου είδους αλλά του πλανήτη ως ζωντανού και εν ισορροπία οικοσυστήματος. Ομοιόσταση είναι εδώ μια λέξη που παίρνω από τη Βιολογία, ένας οργανισμός διατηρεί σταθερό το εσωτερικό του περιβάλλον, αποκαθιστά βλάβες που τον απειλούν με τις δικές του δυνάμεις.

Ή όπως μας το λέει ο άλλος μέγας γενάρχης της επιστημονικής αλλά και της ηθικής σκέψης, ο Πλάτων, (Μενέξενος, 347a). «Πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται»

Αυτό το πρόταγμα είναι μπροστά σε κάθε φυσικό, σε κάθε γενετιστή,  σε κάθε γεωπόνο, σε κάθε γεωλόγο, εν γένει σε κάθε επιστήμονα που αναζητά τη γνώση για το φυσικό μας κόσμο. Πιστεύω και ελπίζω ότι και το Φυσικό Τμήμα του πανεπιστημίου μας όπως και τα άλλα τμήματά του καλλιεργούν ανυποχώρητα αυτή και μόνο αυτή την αντίληψη: της επιστήμης που νοιάζεται για τη χρήσης της, του επιστήμονα που νιώθει την ασύγκριτα μεγαλύτερη από αυτήν του κοινού ανθρώπου ηθική ευθύνη του, για να πατήσουμε το φρένο που σας έλεγα στην αρχή.

Και για να μην φαίνομαι απαισιόδοξος θα παραθέσω ένα ακόμη, πετυχημένο και ελπιδοφόρο αυτό, βήμα της ανθρωπότητας στο οποίο εμπλέκονται η φυσική επιστήμη, που έδωσε τα αναμφισβήτητα τεκμήρια, η ηθική της ευθύνης, και η πολιτική τόλμη.

Μιλάω για το μεγαλύτερο, πραγματικά υπέροχο, γεγονός της επόμενης από την χρονιά που μιλάμε, του 1987 δηλαδή, και αυτό ήταν η Διεθνής Συνθήκη του Μόντρεαλ για την αποκατάσταση της τρύπας του όζοντος. Η επιστήμη τεκμηρίωσε ότι η τρύπα και υπάρχει και μεγαλώνει και είναι ανθρωπογενής, και έδειξε τον ένοχο: οι χλωροφθοράνθρακες. Ήδη οι φετινές μετρήσεις της τρύπας, από τη ΝΑΣΑ, δείχνουν ότι αυτή η τεράστια παγκόσμια επιτυχία – διεθνής συνεργασία γερά θεμελιωμένη στα πορίσματα της επιστήμης, και επίμονη εφαρμογή- φέρνει καρπούς, η μείωση της τρύπας ήδη μετράται και η προοπτική είναι ότι αυτό τουλάχιστον το πρόβλημα που δημιούργησε η κακή χρήση της επιστήμης θα το λύσουμε στο προβλέψιμο μέλλον.

Τριάντα χρόνια μετά μπορούμε να είμαστε επομένως –έστω συγκρατημένα – αισιόδοξοι: Η φετινή Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα, έχει προφανώς μεγαλύτερο, δυσκολότερο, πολυπλοκότερο στόχο, από την συνθήκη – πρότυπο του Μόντρεαλ όμως κινείται, επιτέλους, σε δεσμευτική κατεύθυνση.

Οι εξελίξεις της τεχνολογίας που συνειδητά επιδιώκει να είναι αειφορική, είτε στην ενέργεια, είτε στην χημεία, είτε στην βιολογία μας δίνουν όλο και περισσότερα επιτεύγματα, η νέα «κυκλική» οικονομία όλο και περισσότερο στρέφεται προς αυτά, και όλο και περισσότερα στοιχεία πείθουν ότι αυτό  που ήταν ο σκοπός της ίδρυσης της συνομήλικής των φυσικών του ’86, Οικολογικής Κίνησης Πάτρας, δηλαδή ΝΑ ΠΑΤΗΘΕΙ ΤΟ ΦΡΕΝΟ μπορεί να γίνει, είναι ρεαλιστική προοπτική, έχουμε τις γνώσεις, έχουμε την τεχνολογία, χρειάζεται να μην ταλαντευτούμε ούτε κατ’ ελάχιστον στην ηθική και πολιτική  προτεραιότητα: τη συμφιλίωση του υπερ-προσαρμοσμένου είδους μας με τις αντοχές του πλανήτη. Κομβικά κείμενα η Ατζέντα 21 του 92 και η φετινή Συμφωνία του Παρισιού.

Οι μάχες που έδωσε η Οικολογική Κίνηση Πάτρας, και το σύνολο του παγκόσμιου οικολογικού κινήματος, στο πλευρό της ελεύθερης και γενναίας επιστήμης, σκεπτόμενη ολικά το κλίμα, τη στιβάδα του όζοντος, την όξινη βροχή αλλά και δρώντας τοπικά, για τα εθνικά μας πάρκα τη Στροφιλιά και το Χελμό, τα ποτάμια και τα δάση μας,  φαίνεται να πιάνουν τόπο.

Θα συνεχίσουμε παράλληλα: Η συμφιλίωση με τις αντοχές του πλανήτη μας, του μοναδικού παραδείσου που γνωρίζουμε, είναι δυνατή. Μια όρθια, ανεπηρέαστη από οργανωμένα συμφέροντα επιστήμη είναι η αιχμή του δόρατος για να το πετύχουμε.

Εύχομαι μια τέτοια στάση τόσο στους παλιούς όσο και στους νέους αποφοίτους του Φυσικού και συνολικά του Πανεπιστημίου μας και κάθε καλό στην προσωπική και οικογενειακή τους ζωή. Επίσης στο Πανεπιστήμιό μας κι άλλες διεθνούς επιπέδου επιτυχίες αλλά και την ολική, κάποια στιγμή, απαλλαγή του από τη βία!

Ευχαριστώ.

Γ. Κανέλλης

Περ. σύμουλος Δ. Ελλάδας, μέλος ΟΙ.ΚΙ.ΠΑ.