Τα αρδευτικά δίκτυα κακοδιοικούνται

Το άρθρο που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στο τεύχος 9/2017 (Σεπτεμβρίου) του περιοδικού "ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ". Αφετηρία του η συζήτηση του θέματος της μεταφοράς της αρμοδιότητας εποπτείας των Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων στις περιφέρειες στη 13η συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Δ. Ελλάδας της 17 Ιουλίου 2017. Η τοποθέτηση της Οικ. Δυτ. Ελλάδας ήταν συνοπτικά οι θέσεις που αναλύονται στο άρθρο αυτό και πρωτίστως η ανάγκη αυξημένης και γενικής εποπτείας διότι η κακοδιοίκηση έχει ήδη οδηγήσει αρκετούς ΤΟΕΒ σε κατάρρευση.

Η κακοδιοίκηση απειλεί τα αρδευτικά μας δίκτυα

Του Γιώργου Κανέλλη*

Κάθε τόσο διεκτραγωδούμε την αδυναμία μας να καλύψουμε τις ανάγκες τις χώρας σε βασικά αγροτικά προϊόντα όπως είδη κηπευτικών, δημητριακά και προπαντός προϊόντα κτηνοτροφίας.

Αν θέλουμε να είμαστε σοβαροί και να μην οδηγηθούμε σε άσκοπη μεμψιμοιρία, μόνη οδός είναι η αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων του πρωτογενούς μας τομέα.

Σκοπός του παρόντος κειμένου δεν είναι να δώσει μια πλήρη απάντηση στο ερώτημα «τι έχουν τα έρμα της γεωργίας μας και ψοφάνε» αλλά να εστιάσει σε ένα αλλά καίριο και χρονίζον  πρόβλημά της: την κατάσταση των Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων.

Εννοείται ότι δεν χρειάζεται να αναφερθούμε καν στη σημασία της σταθερής και οικονομικά προσιτής παροχής αρδευτικού νερού για την παραγωγικότητα του πρωτογενούς τομέα. Ποτιστικός με ξηρικό αγρό είναι η νύχτα με τη μέρα. Τελεία και παύλα.

Και όμως αντί να διαφυλάσσονται ως κόρη οφθαλμού,  η γενική εικόνα που παρουσιάζουν οι Τοπικοί Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ) είναι απογοητευτική: απαράδεκτα ποσοστά απωλειών νερού κατά τη μεταφορά, τεχνικές βλάβες που παραμένουν χωρίς επισκευή και σωρεύονται, υπερεπεκτάσεις των δικτύων χωρίς πρόβλεψη, βαριά οικονομική δυσπραγία και αταξία  και, στις χειρότερες περιπτώσεις, διακοπή ρεύματος από τη ΔΕΗ και παύση λειτουργίας.

Βασική αιτία είναι η κακοδιοίκησή τους, που έχει δύο όψεις: επικράτηση αδύναμων να επιβάλλουν τις καταστατικές προβλέψεις ή και ιδιοτελών διοικητικών συμβουλίων μαζί με απονεύρωση και περιθωριοποίηση των Γενικών Συνελεύσεων των αντιπροσώπων από τη μια, ανεπαρκής ως προσχηματική άσκηση ελέγχου και εποπτείας από τις αρμόδιες κρατικές αρχές από την άλλη. Κύρια ορατά αποτελέσματα η σώρευση βλαβών, αλόγιστες και ευνοιοκρατικές επεκτάσεις με τη μέθοδο της παροχής «χρήσης νερού», αταξία σε διαδικασίες, έγγραφα, προσλήψεις προσωπικού και προπαντός η χρόνια αδυναμία είσπραξης του συνόλου των οφειλόμενων τελών ή και συστηματική ανοχή προς τους κακοπληρωτές.

Μορφές δυσλειτουργίας και κακοδιοίκησης

Θα αναφέρω μόνο μερικά ενδεικτικά γεγονότα που έχουν υποπέσει στην αντίληψή μου είτε με την ιδιότητα του περιφερειακού συμβούλου Δυτ. Ελλάδας είτε με αυτή του ασχολούμενου με τη γεωργία.

Περίπτωση πρώτη: συζητώ πριν λίγα χρόνια με δήμαρχο πόλης της Δυτικής Ελλάδας, πνιγμένης στα νερά. Μεγάλο πρόβλημα στις αγροτικές περιοχές η άρδευση, το μισό νερό χάνεται από διαρροές στο δίκτυο. Ερωτώ: πληρώνουν; Απάντηση: θλιμμένο κούνημα του κεφαλιού του δημάρχου.

Περίπτωση δεύτερη: Ημερίδα για την ανάπτυξη στη Δυτ. Ελλάδα. Μιλάει για το αρδευτικό πρόβλημα δραστήριος αγροσυνδικαλιστής ακμάζουσας γεωργικής και τουριστικής πόλης της Αχαΐας. Ερωτώ και πάλι: πληρώνουν; Μετά από κάποιες περικοκλάδες, η απάντηση αποσαφηνίζεται: όχι αρκετοί.

Περίπτωση τρίτη: ΤΟΕΒ χωριού σε ιδιαίτερα παραγωγική περιοχή της νότιας Πελοποννήσου. Η συνέλευση των αντιπροσώπων (24 μέλη) συγκαλείται μόνο μια φορά το χρόνο, συμμετέχουν περίπου οι μισοί, η διοίκηση ενημερώνει για όσο μπορεί λιγότερα θέματα και μόνο υπό πίεση, το ποιοι δεν πληρώνουν συστηματικά και μόνιμα θεωρείται θέμα «προσωπικών δεδομένων», ενώ έχουν καταγραφεί σε κάποιους οφειλές ετών ύψους διψήφιου αριθμού χιλιάδων ευρώ, αποφάσεις της συνέλευσης για άρνηση παροχής «χρήσης νερού» σε αιτούντες για τριψήφιο αριθμό στρεμμάτων, ανατρέπονται στην συνέχεια από το Διοικητικό Συμβούλιο (μετά από νέα αίτηση!), προσωπικό αμείβεται χωρίς παραστατικά, λογαριασμοί τελών δεν αναφέρουν το όνομα του παραλήπτη, αιτήσεις και δηλώσεις ιδιοκτητών αγρών αγνοούνται ή χάνονται. Γραπτή καταγγελία μελών του ΤΟΕΒ προς τις εποπτεύουσες αρχές (Δήμο, Περιφέρεια) καταλήγει απλώς σε έκτακτη γενική συνέλευση, με μόνο πρακτικό αποτέλεσμα την λήψη μέτρων κατά μέρους (όχι όλων) των στρατηγικών κακοπληρωτών. Εκλογές αναβάλλονται, αλλοιώσεις του κτηματολογικού πίνακα (που λειτουργεί και ως εκλογικός κατάλογος) καταγγέλλονται και η εποπτεύουσα αρχή (Περιφέρεια), αντί να επέμβει άμεσα το σκέπτεται για πάνω από ένα μήνα και βλέπουμε.

Περίπτωση τέταρτη: Συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Δυτ. Ελλάδας προ μηνών στη Βόνιτσα Αιτωλοακαρνανίας. Δημοτικός σύμβουλος ζητεί τη βοήθεια της περιφέρειας για να ξαναλειτουργήσει αρδευτικό στην περιοχή, κάλυψης δεκάδων χιλιάδων στρεμμάτων, που, από τριετίας, έχει παύσει να λειτουργεί λόγω διακοπής της παροχής ρεύματος. Βολικό το «δεν πληρώνω, δεν πληρώνω» όταν όμως οι άλλοι παύσουν να ανέχονται το ρόλο του κορόιδου, και οι εποπτικές αρχές κάνουν ότι δεν βλέπουν, τελειώνει η υπομονή της ΔΕΗ και το μόνο που μένει είναι κανένα ευχέλαιο για να βρέξει.

Τι φταίει

Ασφαλώς το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης έχει (ή πρέπει να έχει) περισσότερα στοιχεία, οι περιπτώσεις όμως, που από ιδία εμπειρία αναφέρω, είναι χαρακτηριστικές.

Κατά την εκτίμησή μου τα βασικά αίτια που οδηγούν στην μακροχρόνια δυσλειτουργία, με αποτελέσματα που ξεκινούν από σοβαρές απώλειες νερού και φτάνουν σε μόνιμες αδικίες (τα σπασμένα των κακοπληρωτών πληρώνουν οι συνεπείς με έκτακτες εισφορές- «στρεμματιάτικα») ή και καταρρεύσεις, όπως στην περίπτωση της Βόνιτσας, είναι: η επικράτηση στα συμβούλια ιδιοτελών προσώπων μέσω συγγενικών – πελατειακών εξυπηρετήσεων, η αποφυγή από την πλειοψηφία των συνεπών μελών να προβάλουν σθεναρή αντίδραση έγκαιρα, είτε από αδιαφορία είτε λόγω λογικών «ου μπλέξεις», η πλημμελής ως καθαρά τυπική – προσχηματική άσκηση εποπτείας από τις αρμόδιες αρχές (μην ξεχνάμε ότι τα αρδευτικά δίκτυα είναι δημόσιες υποδομές) και τα απαρχαιωμένα καταστατικά των ΤΟΕΒ.

Σε σχέση με το τελευταίο αναφέρω, ότι πολλά καταστατικά των ΤΟΕΒ βασίζονται σε ένα υπόδειγμα του Υπουργείου Γεωργίας του 1980, που περιέχει διατάξεις που βοηθούν στον έλεγχό τους από συσπειρωμένες πελατειακές ομάδες. Μια τέτοια διάταξη επιτρέπει ίσο αριθμό σταυρών για την εκλογή Διοικ. Συμβουλίου με τα μέλη αυτού. Δηλαδή 13 στους 24 μπορούν να πάρουν όλες τις θέσεις και, αποφεύγοντες τις συνελεύσεις αντιπροσώπων, να χειραγωγήσουν κάθε τι, αποκλείοντας, στην πράξη, την κριτική και τον έλεγχο.  Η θητεία της Συνέλευσης αντιπροσώπων είναι τετραετής, υπερβολικό διάστημα, αρκετό για μια κακή διοίκηση να εδραιώσει ευνοιοκρατίες ή και να οδηγήσει το δίκτυο σε κατάρρευση.

Τι πρέπει να γίνει

Αυτό που αναλογεί στα μέλη των ΤΟΕΒ, και είναι ίσως το σημαντικότερο απ΄όλα, είναι η ενεργοποίηση των συνεπών και υπεύθυνων μελών, που είναι η πλειοψηφία, αν και σιωπηλή.

Όμως μόνο αν δουν μια ουσιαστική διαφορά στην στάση του κράτους, τόσο του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης όσο και των περιφερειών, θα ενθαρρυνθούν να αναμιχθούν και πάλι, έτσι ώστε οι πιο τίμιοι κάθε περιοχής και όχι οι πιο καπάτσοι να διοικήσουν τα αρδευτικά δίκτυα.

Και υπάρχει σήμερα μια σημαντική ευκαιρία: η πρόσφατη μεταβίβαση με τις διατάξεις του άρθρου 46 του Ν.4456/2017, ΦΕΚ 24/Α/2017, της όλης ευθύνης εποπτείας της καλής λειτουργίας των Ο.Ε.Β. στις περιφέρειες, θεσμό που, έχοντας μεγαλύτερη απόσταση από τις τοπικές κοινωνίες (και τις αγκυλώσεις τους) απ΄ότι οι δήμοι, δίνει την ελπίδα (ή τουλάχιστον θεμελιώνει την  απαίτηση) ότι θα τελειώνουμε οριστικά με τυπικές και προσχηματικές λογικές άσκησης της εποπτείας.

Ειδικότερα χρειάζεται:

-Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης θα πρέπει να επέμβει σε ζητήματα γενικού χαρακτήρα, όπως η απαρχαίωση και οι αποτυχημένες διατάξεις του πρότυπου καταστατικού του 1980. Είναι σκόπιμα γενική κατεύθυνση για αλλαγή καταστατικών με στόχο περισσότερη διαφάνεια, διευκόλυνση της συμμετοχής μικρότερη θητεία (διετής) των ΔΣ, αντικατάσταση ρυθμίσεων που διαμορφώνουν λογικές πλειοψηφικού, μεταφορά και γενίκευση της μεταφοράς καλών πρακτικών από τους καλά λειτουργούντες ΤΟΕΒ στους (περισσότερους) που κακοδιοικούνται.

-Οι περιφέρειες οφείλουν να αποκτήσουν άμεσα ακριβή εικόνα για καθένα από τους ΤΟΕΒ ευθύνης τους που να αφορά την τήρηση των απαιτούμενων βιβλίων και φακέλων, την ορθή και πάντα μέσω τραπεζών διαχείριση των οικονομικών (η πληρωμή τελών με μετρητά πρέπει να γίνει ελάχιστη εξαίρεση), την διαφάνεια στην ενημέρωση των μελών των ΤΟΕΒ όσον αφορά ονόματα δυστροπούντων στις πληρωμές και ποσά, αιτήματα και αντιμετώπισή τους, τεχνική κατάσταση των δικτύων.

Οφείλουν ακόμα, να επέμβουν με αποφασιστικότητα και μέχρι τελικού αποτελέσματος, μακριά από κακώς νοούμενες δημοσιοϋπαλληλικές λογικές τύπου «πέτα αλλού το μπαλάκι», ιδίως όταν προκύπτουν ή καταγγέλλονται φαινόμενα επιπέδου κόπρου του Αυγείου που πρέπει να καθαριστεί. Πιο συγκεκριμένα, εκτιμώ ως απαραίτητη την άσκηση μέσα σε χρονοδιάγραμμα εντός του τρέχοντος έτους προληπτικού τακτικού ελέγχου σε ΟΛΟΥΣ τους ΤΟΕΒ όσον αφορά την οργανωτική και τεχνική κατάστασή τους, καθώς και την παρουσία περιφερειακών υπαλλήλων τουλάχιστον στις γενικές συνελεύσεις των αντιπροσώπων και τις εκλογές. Και βεβαίως οι αρμόδιοι αντιπεριφερειάρχες δεν πρέπει να διστάζουν να λαμβάνουν δραστικά μέτρα, όπως η καθαίρεση Συμβουλίων όταν ανοικτά και επανειλημμένα  παραβιάζουν το καταστατικό σε σοβαρά θέματα.

-Τέλος, να το ξαναπούμε, οι συνεπείς και έντιμοι αγρότες οφείλουν να ΝΟΙΑΖΟΝΤΑΙ περισσότερο και έγκαιρα για την κοινή δημόσια υποδομή που πολλαπλασιάζει την παραγωγική τους δυνατότητα.

Με την κλιματική αλλαγή να απειλεί όλο και περισσότερο τα αγροτικά μας εδάφη μας με ημιερημοποίηση, η ανοχή σε διαβρωτικά φαινόμενα στα δίκτυα άρδευσης, καθίσταται αυτοκτονική επιλογή.

* περιφερειακός σύμβουλος Δυτ. Ελλάδας, αγρότης κατά δεύτερο επάγγελμα