Αρχίζει η κρίσιμη περίοδος της αποκατάστασης μετά την πυρκαγιά. Το παράδειγμα του Αρχαιολογικού χώρου της Βούντενης

 

Για τη φύση, ο κίνδυνος από μια πυρκαγιά δεν παύει όταν αυτή σβήσει. Πολλές φορές, οι αληθινά μεγάλες ζημιές ακολουθούν αργότερα, από κακή διαχείριση που καταστρέφει την φυσική αναγέννηση ή από τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται για αλλαγές χρήσης γης.

Η πρώτη δύσκολη στιγμή είναι οι ώρες και οι πρώτες ημέρες αμέσως μετά την πυρκαγιά, όταν «μέσα στη σύγχυση» κόβονται ζωντανά ακόμη δέντρα, μπαζώνονται άκαυτοι θύλακες, εξοντώνονται ζώα που αναζητούν καταφύγιο κ.λπ.

Η δεύτερη, και πιο κρίσιμη, περίοδος ακολουθεί αργότερα, από το επόμενο φθινόπωρο, όταν αποτραβηχτούν τα φώτα της δημοσιότητας και «ησυχάσουν τα πράγματα». Τότε, εκτός από αρκετά αναγκαία, γίνονται και πολλά άστοχα και επιζήμια έργα, κόβονται και άλλα ζωντανά δέντρα, εκχερσώνονται δασικές εκτάσεις, καταστρέφονται και άλλοι άκαυτοι θύλακες, εμποδίζεται η φυσική αναγέννηση, εφαρμόζονται λάθος «αναδασώσεις». Συχνά, επίσης, χάνεται η ευκαιρία να διορθωθούν λάθη του παρελθόντος (π.χ. παραμένουν οι ευκάλυπτοι και άλλα ξενικά είδη στη θέση της μεσογειακής βλάστησης). Και όλα αυτά, συχνά με πολυδάπανα έργα «βιτρίνας», την στιγμή που πόροι βεβαίως χρειάζονται, αλλά συνήθως για έργα λιγότερο φανταχτερά, όπως η μακροχρόνια παρακολούθηση της καμένης περιοχής. (Ας μην μιλήσουμε για τα μεγάλα ποσά για «αποκατάσταση πυρόπληκτων» που συχνά καταλήγουν σε κατασκευές δρόμων και άλλων «υποδομών».)

Μία τέτοια κατάσταση ενδέχεται να αντιμετωπίσουμε στην περιφερειακή ζώνη της Πάτρας, μετά από την πυρκαγιά του Αυγούστου. Εκεί, όταν εστιάσουμε στο «φυσικό» μέρος και αφήνοντας στην άκρη τις καταστροφές σε υποδομές και περιουσίες, πρέπει να δούμε ρεαλιστικά το πόση «ζημιά» έγινε και το τι χρειάζεται ή δεν χρειάζεται να γίνει.

Ας δούμε το παράδειγμα ενός δημόσιου χώρου, του σπουδαίου αρχαιολογικού χώρου στη Βούντενη -ένα «φυσικό-αρχαιολογικό πάρκο» έκτασης σχεδόν 100 στρεμμάτων. Κοινός στόχος θα πρέπει να είναι η γρήγορη αποκατάσταση αλλά και η βελτίωση αυτού του ελκυστικού τόπου.

Οι πρώτες εικόνες μετά το πέρασμα της φωτιάς μπορεί να ήταν αποκαρδιωτικές. Όσο, όμως, περνά ο καιρός, φαίνεται ότι δεν είναι έτσι. Η πυρκαγιά της 12^ης Αυγούστου, ως τυπική μεσογειακή πυρκαγιά, άφησε μεγάλα τμήματα άκαυτα, ενώ σε πολλά άλλα η ζημιά είναι περιορισμένη και πολλά δέντρα παραμένουν ζωντανά (κουτσουπιές, πλατάνια, ελιές, πουρνάρια), ενώ το ίδιο ισχύει για τα αμπέλια. Με εξαίρεση ορισμένα εντελώς καμένα πεύκα και κυπαρίσσια, κανένα δέντρο δεν φαίνεται να χρειάζεται να κοπεί. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένοι ευκάλυπτοι: Είναι ευκαιρία να φύγουν οριστικά, αφού δεν έχουν καμία σχέση με τη φυσιογνωμία του πάρκου και παραβιάζουν την αυθεντική του εικόνα.

Χρειάζεται, βέβαια, να απομακρυνθούν νεκρά κλαδιά και κορμοί από θάμνους και δέντρα. Αυτό θα βοηθήσει πολύ στο να φουντώσουν ξανά πολύ γρήγορα. Όπως πάντα, μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί από τα «συνεργεία» που θα κάνουν αυτή τη δουλειά – όπως και τυχόν περιορισμένα «αντιδιαβρωτικά» έργα- ώστε να μην συμπιεστεί το έδαφος από βαριά μηχανήματα και εμποδιστεί η αναγέννηση της βλάστησης.  Όσο αργούν οι βροχές, μπορεί να χρειαστεί και πότισμα σε ορισμένα σημεία στα οποία θέλουμε, έστω, για αισθητικούς λόγους, να έχουμε πολύ γρήγορα αποτελέσματα. Από την άλλη μεριά, θα πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά, και ενδεχομένως να απορριφτούν ευγενικά, τυχόν προσφορές  για αναδασώσεις και άλλες ενέργειες. Χρειάζονται; Πού ακριβώς; Πόσο και πώς;

Πάνω από όλα, η αποκατάσταση μιας καμένης περιοχής, ακόμη και αν μπορεί να είναι γρήγορη, όπως στη Βούντενη, απαιτεί δράσεις που απλώνονται σε χρόνο και δεν λύνονται με «μια κι έξω» εργολαβία. Για παράδειγμα, θα χρειαστεί να περιμένουμε να δούμε πώς πάνε τα πρεμνοβλαστήματα των καμένων θάμνων, πώς και πότε θα αραιωθούν για να ψηλώσουν γρήγορα, ποια κλαδιά βγάζουν ή όχι φύλλα την ερχόμενη άνοιξη, πού και αν χρειάζονται φυτεύσεις ή πότισμα και πολλά άλλα (σε μη φυλασσόμενους χώρους όπως η Βούντενη, προφανώς χρειάζεται και φύλαξη για αποτροπή βόσκησης κατά τα κρίσιμα πρώτα χρόνια). Αν όλα γίνουν προσεκτικά, σε ένα, το πολύ δύο χρόνια μετά βίας θα γίνεται αντιληπτό ότι από αυτό το μέρος πέρασε πυρκαγιά.  Η εικόνα μπορεί να γίνει ακόμη καλύτερη – άλλωστε αυτός ήταν και ο αναγεννητικός ρόλος μιας μεσογειακής πυρκαγιάς.

Μεγάλο πουρνάρι που προφανώς παραμένει ζωντανό

Καμένες Κουτσουπιές οι οποίες πιθανότατα θα βγάλουν νέο φύλλωμα την επόμενη άνοιξη

 

Κουτσουπιές που πιθανότατα θα ανθίσουν ξανά την ερχόμενη άνοιξη

Ο χώρος του πάρκινγκ. Φαίνονται και μερικοί ελαφρά καμένοι Ευκάλυπτοι, οι οποίοι καλό θα ήταν να κοπούν και να αφήσουν χώρο να αναπτυχθούν τα ντόπια δέντρα

Πανοραμική εικόνα του αρχαιολογικού χώρου από Νότια. Όλες οι φωτ. είναι στα τέλη Αυγούστου.

Η αμαρτωλή Ολυμπία και το αθώο τρένο: Αυτοκινητόδρομος και Σιδηρόδρομος στο τμήμα Κόρινθος – Πάτρα

 

Ένα πανίσχυρο «λόμπι» επιβάλλει την προνομιακή μεταχείριση των αυτοκινητοδρόμων στην Ελλάδα και την υποβάθμιση του βασικού ανταγωνιστή τους, του τρένου. Έτσι καταλήξαμε ώστε στην πεδινή και πυκνοκατοικημένη περιοχή ανάμεσα στην πρωτεύουσα (Αθήνα) και την τρίτη σε μέγεθος πόλη της χώρας (Πάτρα), καθημερινά δεκάδες χιλιάδες επιβάτες χρυσοπληρώνουν την αυτοκίνηση αντί να μετακινούνται με το τρένο -όπως θα έκαναν σε οποιαδήποτε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα. 

Το «λόμπι» αρχικά πέτυχε την απαξίωση του σιδηροδρόμου: Εγκατάλειψη υποδομών και άθλια πολιτική δρομολογίων, τα οποία εξυπηρετούσαν ελάχιστους. Κατά τις δεκαετίες της μεταπολεμικής ευφορίας, την ώρα που στην Ευρώπη το σιδηροδρομικό δίκτυο πύκνωνε και εκσυγχρονιζόταν ως θεμέλιο της κοινωνικής ευημερίας, εδώ ο σιδηρόδρομος βίωνε την εγκατάλειψη ως κατάλοιπο του παρελθόντος, ή ως μια «μπας κλας» συνήθεια.  

Ευτυχώς, η είσοδος στην ΕΟΚ επέβαλε στους ιθύνοντες μια πολιτική μεταφορών ΚΑΙ με σιδηρόδρομο. Όμως το «λόμπι» είχε απάντηση. Με μια ευφυή κίνηση, επίσπευσε την εγκατάλειψη του παλιού σιδηροδρομικού δικτύου φροντίζοντας ταυτόχρονα να «τρενάρει» την ολοκλήρωση της νέας, μοντέρνας γραμμής. Έτσι το τρένο δεν θα μπορούσε να ανταγωνιστεί την Ολυμπία Οδό, το οδικό έργο που άρχισε να υλοποιείται την ίδια περίοδο.  

Αυτό έγινε με παρέμβαση σε τρία στάδια:

Πρώτα (δεκαετία ’90) στο στάδιο σχεδιασμού της νέας σιδηροδρομικής γραμμής: Το «λόμπι» φρόντισε να μην χαραχτεί ταχύτατη σιδηροδρομική σύνδεση Αθήνας – Πάτρας αλλά να είναι παρόμοιας διάρκειας με τον αυτοκινητόδρομο (2 ώρες +), με σταθμούς που σχεδιάστηκαν σε άβολα μέρη.

Η δεύτερη παρέμβαση έγινε στο στάδιο κατασκευής (δεκαετία 2000).  Με αποκορύφωμα το νόμο Σουφλιά από το 2007, το ιδιωτικό οδικό έργο του αυτοκινητόδρομου πήρε προτεραιότητα έναντι του δημόσιου σιδηροδρομικού έργου ώστε να ολοκληρωθεί πρώτο. Η Ολυμπία Οδός ουσιαστικά πήρε και τα εργοτάξια του τρένου. Έτσι, το έργο του σιδηροδρόμου αντί να έχει ολοκληρωθεί από το 2010 όπως είχε σχεδιαστεί, ακόμη «σέρνεται»: Ηλεκτροδότηση μόνο μέχρι το Κιάτο, από Αίγιο έως Ρίο με ρυθμούς χελώνας. Όσο για το Ρίο – Πάτρα, το «λόμπι» φροντίζει ώστε να μην διαφαίνεται ολοκλήρωση. Για παράδειγμα, έχει συμφέρον να συντηρεί τους διαξιφισμούς περί υπογειοποίησης εντός της Πάτρας, ώστε να καθυστερεί συνεχώς την ολοκλήρωση.

Την ίδια ώρα, η Ολυμπία Οδός ολοκληρώθηκε όχι μόνο με ιδιωτικά κεφάλαια όπως όφειλε, αλλά και με δημόσια κεφάλαια (και πόρους του ΕΣΠΑ) που δεν δικαιούταν (άλλη μια παραχώρηση των ληστρικών νόμων της δεκαετίας 2000). Επίσης, καταλήστευσε τα «αδρανή» υλικά από τα ποτάμια και, φυσικά, σήμερα επιβάλλει όποια τιμολογιακή πολιτική θέλει αφού δεν έχει ανταγωνιστή.

Το τρίτο στάδιο παρέμβασης είναι η λειτουργία: Εφαρμόζεται η παλιά γνωστή συνταγή των άβολων δρομολογίων (το τελευταίο τρένο από Αθήνα προς Αίγιο είναι στις πέντε το απόγευμα, απαγορεύοντας την τακτική ημερήσια χρήση). Παράλληλα, επιβλήθηκε ένα «πέπλο σιωπής» γύρω από το τρένο. Μετά από τέσσερα χρόνια «λειτουργίας», οι περισσότεροι κάτοικοι της Δυτικής Αιγιάλειας αγνοούν την ύπαρξή του, όπως και το πού βρίσκεται ο σταθμός του Αιγίου – με οδική σύνδεση που μόλις τώρα ολοκληρώνεται, με συνεχείς καθυστερήσεις.

Όσο το πολιτικό κατεστημένο ασπάζεται το μεταπολεμικό δόγμα της «ανάπτυξης» μέσω των οδικών έργων, που έθρεψε μεγάλα συμφέροντα και γενιές ολόκληρες εξαρτημένες από το ΙΧ και αποξενωμένες από τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, το «λόμπι» θα συνεχίζει να ναρκοθετεί τη λειτουργία του σιδηρόδρομου ακόμη και μετά την ολοκλήρωση των έργων. Και, φυσικά, θα εκμεταλλεύεται προβλήματα για τα οποία το ίδιο ευθύνεται -όπως η τραγωδία στα Τέμπη- για να απαξιώνει συνεχώς το τρένο στη συλλογική συνείδηση.

Όμως σήμερα, εν μέσω ενεργειακής και κλιματικής κρίσης, μόνο το τρένο εξασφαλίζει βιώσιμη ευημερία και ασφαλή και φτηνή μετακίνηση σε μια πυκνοκατοικημένη περιοχή σαν το Κόρινθος – Πάτρα. Με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, με έμφαση στους εργαζόμενους, στους νέους, τις οικογένειες, τους ηλικιωμένους. Απαιτείται κράτος, Περιφέρεια και Δήμοι να απαγκιστρωθούν από το «λόμπι» και να στηρίξουν έμπρακτα το τρένο.

Επανασχεδιασμός όλων των αντιπλημμυρικών και εγγειοβελτιωτικών έργων, επιστροφή χώρου στα ποτάμια και κανένα επιπλέον σφράγισμα γης.

 

Η απειλή μεγάλων πλημμυρών δεν πρέπει να οδηγήσει σε περισσότερα αντιπλημμυρικά έργα «καθαρισμών» και εγκιβωτισμών ποταμών. Αντί για αναποτελεσματικά και καταστροφικά για τη φύση έργα  απαιτείται σχεδιασμός ανά υδρολογική λεκάνη με ποικίλα έργα πρόληψης, όπως  αξιοποίηση της φυσικής συγκράτησης και πρόβλεψη χώρων εκτόνωσης των νερών.

Θα είναι λάθος να εισέλθουμε σε μια περίοδο μαζικών αντιπλημμυρικών έργων ως αντίδραση στις καταφανώς νέες συνθήκες βροχοπτώσεων. Είναι μάταιο να εμμένουμε σε άστοχα έργα που όχι μόνο δεν αποτρέπουν αλλά μπορεί και να επιδεινώνουν τον κίνδυνο. Αφού ξεκάθαρα κανένα «αντιπλημμυρικό» δεν αποτρέπει πλημμύρες που άλλοτε θεωρούνταν εκατονταετίας αλλά εξελίσσονται σε σχεδόν ετήσιες, ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα που μας κάνει τρωτούς:

1. Εγγειοβελτιωτικά έργα που περιόρισαν υπερβολικά ποταμούς και χείμαρρους και εξαφάνισαν τα πλημμυρικά τους πεδία
2. Ανάπτυξη υποδομών και οικισμών μέσα στα πλημμυρικά πεδία– εκεί που ποτέ πριν δεν υπήρχαν μόνιμες εγκαταστάσεις

3. Εγκιβωτισμός ποταμών και ρεμάτων σε υπερβολικά στενές κοίτες, όπου επιταχύνεται επικίνδυνα η ροή του νερού

4. Τμηματικά και αποσπασματικά αντιπλημμυρικά έργα που αποτρέπουν τοπικές υπερχειλίσεις επιδεινώνοντας τον κίνδυνο γενικευμένων πλημμυρών παρακάτω

5.  Αποψίλωση της φυσικής βλάστησης που βοηθούσε στην ανάσχεση και τον καθαρισμό των νερών  – όπως η πρόσφατη ολέθρια επέμβαση στον ποταμό Ερύμανθο

6.  Οδικά και άλλα έργα που φράζουν απέραντες εκτάσεις χωρίς πρόβλεψη για τις επιπτώσεις στην υδρολογία της ευρύτερης περιοχής

7.  Σφράγισμα γης (αστικοποίηση, υποδομές, θερμοκήπια κ.λπ.) που περιορίζουν τη δυνατότητα απορρόφησης του νερού.

Τα δεκάδες «αντιπλημμυρικά» που σχεδιάζει η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας είναι όλα «καθαρισμοί» και εγκιβωτισμοί ποταμών οριοθετημένων σε υπερβολικά στενά όρια. Μαζί με τα «εγγειοβελτιωτικά», στο προσεχές Πρόγραμμα Περιφερειακής Ανάπτυξης Δ. Ελλάδας 2021-2025, υπολογίζονται σε περίπου 35.000.000 €, δηλαδή 41% του προϋπολογισμού! Πρόκειται για κοντόφθαλμη πολιτική επιλογή, που αγνοεί τις προτάσεις έστω και των υπαρχόντων (ελλιπών) Σχεδίων Διαχείρισης Κινδύνου από Πλημμύρες.

Ζητάμε άμεσα:

Να παρουσιαστούν αναλυτικά όλα τα σχεδιαζόμενα αντιπλημμυρικά και εγγειοβελτιωτικά έργα της Περιφέρειας και να αξιολογηθούν διεπιστημονικά (από υδρογεωλόγους, μετεωρολόγους, περιβαλλοντολόγους) και όχι μόνο από τον στενό κύκλο μηχανικών και εργολάβων

Να επικαιροποιηθούν τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων από Πλημμύρες με εμπλοκή ευρύτερων επιστημονικών πεδίων και φορέων (Πανεπιστήμιο Πατρών, Γεωτεχνικό Επιμελητήριο, ΕΛΚΕΘΕ).

Να επαναξιολογηθούν όλες οι μελέτες οριοθέτησης χειμάρρων και ποταμών μέχρι να φανεί αν αυτές περιορίζουν υπερβολικά τα φυσικά όριά τους.

Να αποτραπεί κάθε περεταίρω σφράγισμα γης από εγκαταστάσεις και θερμοκήπια, ειδικά σε Δυτική Αχαΐα και Ηλεία, όπου έχει ήδη χαθεί μεγάλο μέρος της δυνατότητας απορρόφησης των νερών.

Αντί για τις εμμονές ενός δυσκίνητου εργολαβικού και μελετητικού κατεστημένου, που έχει μάθει μόνο εγκιβωτισμούς, αναχώματα και οριοθετήσεις ποταμών στα στενότερα δυνατά όρια, χρειάζεται ένας σύγχρονος πολυλειτουργικός σχεδιασμός. Με δράσεις που ταυτόχρονα προστατεύουν από πλημμύρες, βελτιώνουν την ζωή στις πόλεις, στηρίζουν τον πρωτογενή τομέα, ενισχύουν τις ακτές, αντιμετωπίζουν την λειψυδρία, προστατεύουν το περιβάλλον. Τέτοιες είναι η αποκατάσταση της φυσικής ροής, η αποκατάσταση υγροτόπων και πλημμυρικών πεδίων, τα έργα ορεινής υδρονομίας, η μετεγκατάσταση υποδομών, η άρση κακοτεχνιών και πολλά ακόμη – ακόμη και «σκληρά» έργα σε κάποιες περιπτώσεις, αλλά όχι παντού και πάντα.

Κυρίως απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας: Να μην αντιμετωπίζουμε την φύση ως εχθρό που πρέπει να κατατροπώσουμε. Να παραδεχτούμε, επιτέλους, ότι οι λειτουργίες των οικοσυστημάτων στηρίζουν τη ζωή. Αν επιστρέψουμε λίγο χώρο στη φύση, αυτή θα μας το ανταποδώσει παρέχοντας ασφάλεια και ευημερία.